مقدمه - معرفی کوهمره نودان

 

آشنایی با کوهمره نودان (استان فارس)

 

 

موقعیت و وسعت

 

 

بخش کوهمره نودان، در جنوب غربی استان فارس، واقع بر روی عرض 29 درجه و 30 دقیقه تا 29 درجه و 60 دقیقه شمالی و طول 51 درجه و 30 دقیقه تا 52 درجه شرقی و محصور بین دو رشته کوه از سلسله جبال زاگرس قرار دارد. از جنوب، به کازرون و از شمال، به بخش ارژن و شیراز، از شرق، به باغستان های جروق بخش جره و بالاده، و از غرب، به شهر قائمیه منتهی می گردد. مساحت کوهمره بیش از 741 کیلومتر مربع برآورد شده است.

 

 

سلسله جبال زاگرس در امتداد خود به سوی جنوب شرقی کشور، در حد فاصل جنوب شیراز و شمال کازرون تا حوالی فیروزآباد، منطقه ای با وسعت تقریبی 30 هزار کیلومتر مربع به نام کوهمره را بوجود آورده است. قدیمی ترین سندی که این منطقه را به نام کوهمره نام برده، مربوط به روزنامه ملا جلال منجم، در ذکر وقایع سال 998 هجری در زمان شاه عباس اول صفوی است.

 

 

فارسنامه ناصری، از کوهمره پشت کوه، کوهمره جروق و کوهمره شکان به شرح زیر نام برده است:

 

 

بیشتر بلوک کازرون، کوهستان است. در زمستان، پر از برف گشته تا اواخر بهار، بی محافظت بماند و روستاهایی که در کوهستان افتاده است، آن ها را کوهمره گویند و آن ها را سه قسمت نموده اند: یکی کوهمره پشت کوه است و در نوشته ها آن را فشقویه نویسند که قصبه آن نودان است و دیگری را کوهمره جروق گویند که قصبه آن سرتابه است و دیگری کوهمره شکان و قصبه آن بورنجان است.

 

 

تغییر و تحولات 150 سال گذشته دراین منطقه، موجب اضمحلال کوهمره شکان در بین دو کوهمره دیگر، و پیدایش کوهمره جدیدی به نام سرخی در چند دهه گذشته گردید. در تقسیمات جدید کشوری، کوهمره جروق، ضمیمه بخش بالاده کازرون گردید و کوهمره سرخی، به انضمام دهستان ارژن، بخش ارژن شیراز را تشکیل می دهد. اما کوهمره نودان که در اسناد قدیمی، به عنوان فشقویه و پشت کوه از آن نام برده شده است، *از سال 1327 هجری شمسی، به نام بخش کوهمره شهرستان کازرون شناخته شده است. این بخش، حد فاصل رشته کوه های دوان و فامور در جنوب، و کوه پهن یا چنگ در شمال واقع گردیده است. این رشته کوه ها در دو سوی بخش کوهمره به موازات یکدیگر، از غرب به شرق امتداد یافته و سرانجام، در شرق روستای دردونه، به هم می رسند. بخش کوهمره از شمال، جنوب و شرق با گذرگاه ها و یا تنگه های باریکی با مناطق همجوار، ارتباط می یابد (تنگه ابوالحیات، تنگه چوگان و تنگه انار) و از غرب، به جلگه قائمیه (چنار شاهیجان) منتهی می گردد.

 

 

کوهمره، در منطقه سرسبز و جنگل های نسبتاً انبوه بلوط و محدود درختان جنگلی واقع گردیده که به صورت نوار سبزی، از کوهمره سرخی و جروق آغاز شده و تا حوالی ممسنی امتداد می یابد. در حالی که مناطق شمالی و جنوبی همجوار، فاقد چنین اقلیم و پوشش گیاهی هستند. به همین دلیل کمربند سبز فارس، نامی مناسب برای آن است، چنان که از نام این بخش (کوهمره) پیداست، منطقه ای کوهستانی و دارای محبت مناطق مرتفع است.

 

 

دهستان ها

 

 

کوهمره، از دو بخش دهستان دشت برم با مساحت 283 کیلومتر مربع و دهستان کوهمره با 458 کیلومتر مربع تشکیل شده است.

 

 

دین، نژاد و زبان

 

 

مردم این بخش، مسلمان و پیرو مذهب شیعه 12 امامی هستند. متون تاریخی مانند فارسنامه ناصری، از مذهب تسنن در برخی از روستاهای کوهمره در اواخر صفویه و در زمان استیلای محمود افغان بر پایتخت دولت صفویه گزارش داده اند. اما امروز، از کتیبه های کشف شده، قدمت اسلام در این منطقه، بسیار زیاد است و به سده اول هجری برمی گردد. شایان ذکر است که قدیمی ترین کتیبه های اسلامی استان فارس، در روستای دردانه، از توابع کوهمره کشف گردیده است که مربوط به سنگ قبر دو برادر مسلمان ایرانی است که با خط کوفی ابتدایی در سال 65 هجری (یعنی 4 سال پس از واقعه عاشورا) نگاشته شده است.

 

 

ویژگی های تاریخی

 

 

بنا به اظهار مؤلف فارسنامه ناصری، در سال هجدهم هجری در زمان خلافت خلیفه دوم، سپاه اسلام به سرداری عثمان ابن ابی العاص، پس از فتح کازرون و شیراز، مردم کوهمره را به پرداخت جزیه وادار نمود. گزارش دیگری حاکی است که در سال 83 هجری، کردان فارس (اهالی کوهمره)، علیه حجاج بن یوسف ثقفی خروج کردند و با حمایت ازسردار یاغی او، عبدالرحمن بن محمد الاشعث کوفه را تصرف نموده و بر سراسر فارس، مستولی شدند. در سال 129 قمری توان آن را داشتند که با خوارجی که منطقه شان را محاصره کرده بودند، نبردی سخت کنند. بنا به گزارش ابواسحق ابراهیم اصطخری در کتاب مسالک و ممالک، در فارس 5 رم (رم به معنی اجتماع به مردم) وجود داشته است که یکی از این روم ها، رم حسین صالح یا رم دیوان نام داشته است. این رم، از مشرق به کوره اردشیر خوره و از غرب، به کوره شاپور خوره، محدود می شده است.

 

 

ابن بلخی نیز از پنج طایفه در ناحیه یاد شده، نام می برد که یکی از آن ها، طایفه شکانیان نام دارد. مورخان سده های اولیه اسلامی، نام رود قره آغاچ کنونی را که از کوهمره سرخی می گذرد، نهر شکان نامیده اند. عبداله شهبازی، با توجه به قرائن و شواهد و داده های تاریخی، به این نتیجه می رسد که رم دیوان، در منطقه بوده است که امروزه، به کوهمره شهرت دارد. به هر ترتیب، به این نام تا دوران معاصر باقی مانده و بخشی از کوهمره، به آن موسوم شده است. انطباق داده های تاریخی و جغرافیایی طبیعی و قبیله ای فارس، تردید باقی نمی گذارد که منطقه کوهمره، همان رم دیوان یا حسین صالح اواخر ساسانی و سده های اولیه اسلامی است. در سده چهارم هجری، مهتر ایشان، آزادمردبن کوهستان کرد بوده است و این منطقه، همواره عرصه تنازع و ستیز دولت های محلی باشبانکاران بوده است. شایان یادآوری است که *قدیمی ترین سندی که این منطقه را به نام کوهمره نامبرده، روزنامه ملاجلال منجم، در ذکر وقایع سال 998 هجری، در زمان شاه عباس اول صفوی است.

 

 

اماکن تاریخی و سیاحتی

 

 

الف- کاروانسرای قوام

 

 

این کاروانسرا را میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی، فرزند ابراهیم خان اعتماد الدوله، در میان کتل، نزدیک دشت برم ساخته است. امروزه، این کاروانسرادر محدوده پارک وحش و محل نگهداری گوزن زرد که از نادرترین نمونه های این گونه، است واقع گردیده است.

 

 

ب- دالان های معروف چهار صفه روستای دوسیران

 

 

تونل های درازی هستند که در چهار نقطه روستای دوسیران، زیر بستر ساختمان های مسکونی ساخته شده اند. بر روی دیواره این دالان ها نوشته هایی به خط کوفی دیده می شود. گذرگاه های برخی از این دالان ها به علت انباشت گل ولای و زباله های خانگی، بسته شده است و برخی از اهالی، با تغییر کاربری، به عنوان واحد مسکونی، مورد استفاده قرار داده اند. تاکنون تحقیق جامعی در مورد انگیزه ساخت چنین دالان ها و یا اقوامی که دست به چنین کاری زده اند، صورت نگرفته است.

 

 

پ- آتشکده عبدویی

 

 

مرحوم فرصت الدوله شیرازی در کتاب آثار عجم، به بقایای آتشکده ای اشاره می کند که بین دو ده کلانی و عبدویی وجود داشته است. در میان دو روستای یاد شده رو به پایین کوه، جایی است وسیع و گودال مانند که در آن جا آثار آتشکده و عمارت قدیم از سنگ و گچ بوده . قطعه ای از بدنه آن بنا برجاست.

 

 

وجود آثار آتشکده در این محل، دال بر پیشینه دین زردشتی است و پاکی آتش و حفظ آن از پلیدی، از رسوم مهم پیروان این مذهب است و مهم ترین زیارت اتشکده در نوروز، با مراسم ویژه ای انجام می گیرد.

 

 

ت- غار شاپور و آثار تاریخی و نقوش برجسته تنگ چوگان

 

 

این آثار، گویای تمدن ایرانیان در دوران حکومت ساسانی است. تا سال 1368، جزء بخش کوهمره بوده است و فاصله آن تا مرکز بخش، 9 کیلومتر است.

 

 

ج- پیر کلختگی (پیر بنکی)

 

 

در نزدیکی کتل دختر از طرف دشت برم و در کنار جاده قدیمی شیراز- کازرون، مقبره ای است با گنبد گچی بر روی گنبد و درخت کلخنگ تنومندی روییده که ریشه آن از طریق دیوار گنبد و ساختمان ایوان مقبره، به داخل نفوذ کرده است و منظره ای جالب و دیدنی به وجود آمده است.

 

 

چ- مقبره امام زاده پیر ابوالحسن روستای دیکانک

 

 

در روستای دیکانک، از دور نما گنبدی بزرگ و برآمده از سنگ و گچ، خودنمایی می کند که متعلق به شخصی به نام سراج الدین محمد است که بین سال های 470 تا 479 هجری در گذشته است و مورد احترام و زیراتگاه اهالی است.

 

 

ح- کتیبه های خط کوفی روستای گاوکشک

 

 

 

 

در این روستا، 3 کتیبه به خط کوفی به چشم می خورد و دو کتیبه در کنار قنات میان روستا و یکی در کنار جاده پایین روستا قرار دارد. حجاری کتیبه ها را شخصی به نام محمودبن موسی کهزاد انجام داده و متعلق به سال های 677 و 678 هجری است. کتیبه سوم، نوترین کتیبه منطقه کازرون و نام صاحب مقبره، تاج الدین جمشید بن حسین ابوالحیات است.

 

خ- تنگ ابوالحیات

 

 

گذرگاهی است که جاده شیراز- کازرون از آن می گذرد. به اعتقاد عده ای از مورخان، تنگه ای که آریوبرزن، سردار ایرانی در آن راه رابر سپاهیان اسکندر مقدونی بست و تلفات سنگینی بر آنان وارد ساخت، همین تنگه ابوالحیات است (نقل از دکتر محمودآبادی استاد تاریخ دانشگاه اصفهان).

 

 

روستای گاوکشک، در نزدیکی این تنگه واقع شده است ومقبره تاج الدین جمشید بن ابوالحیات که در سال 707 هجری فوت نموده، در این روستاست، ارتباط میان نام ابوالحیات، جد صاحب این مقبره و نام تنگه ابوالحیات، در خور توجه است.

 

 

د- چشمه رنجان

 

 

این چشمه گوارا و پر آب و دارای تفرجگاه زیبا، در دامنه کوه قبله، مجاور روستای نودان واقع گردیده است. ا زاین چشمه برای آبیاری شالیزارها و باغ های میوه (انار و مرکبات) استفاده می شود و مازاد آب آن، بخشی از رودخانه شاپور را تشکیل می دهد. (متاسفانه بخاطر خشکسالی در حال حاضر این چشمه خشک شده است)

 

 

ذ- باغستان های دردونه و بورنجان

 

 

این باغ ها جزو نقاط بدیع و خوش آب و هوای کوهمره است و چشم اندازهای زیبایی دارد.

 

 

ز- دشت برم

 

 

دشتی زیبا و باطراوت، دارای چشم اندازهای طبیعی و دیدنی است که در فصل بهار، از نظر سرسبزی و خرمی، جلوه ای ویژه دارد و شکفتن غنچه های گل شقایق در بخش وسیعی از دشت، منظره ای زیبا و دلربا به طبیعت می بخشد. در ماه های فروردین و اردیبهشت، منظره طبیعت در این دشت، چنان زیبا و دل انگیز است که هر بیننده صاحب ذوقی را به وجد می آورد.

 

 

مؤلف فارس و جنگ بین الملل، در وصف دشت برم چنین می گوید: »دشت برم، جلگه سبز و خرم و مختصر جنگلی است که بین دشت ارژن و کازرون واقع شده است.« منوچهر مظفریان، مؤلف کتاب کازرون در آینه تاریخ، نکاتی در مورد دشت برم بیان نموده است: »هنگامی که فراز نشیب کوه های عظیم ارتفاعات جنوبی فارس را پشت سر می گذارید و از تنگ زیبای ابوالحیات، قدم به دشت وسیع و با صفای برم می نهید، عملاً به منطقه جغرافیایی کوهمره رسیده اید و ....>>

 

 

منبع:فارسنامه ناصری